Chất Lượng, Thứ Còn Sót Lại Sau Sự Gạt Bỏ.
Khi The Platform, một bộ phim đến từ nền điện ảnh Tây Ban Nha vốn không nằm trong vùng quen thuộc của đại chúng, được công chiếu tại Việt Nam, ta giật mình. Không phải vì máu. Không phải vì tầng địa ngục nào hiện ra. Mà vì thấy chính mình trong đó, một chủng loài có học thức, có lý tưởng, nhưng vẫn sẵn sàng xé xác kẻ khác chỉ để giữ lại phần ăn cho mình. Trong cái tháp ấy, thứ đáng sợ không phải sự tàn ác. Mà là sự chấp nhận nó như một điều hiển nhiên. Như thể trật tự đã biến bạo lực thành văn minh.
Sự giật mình đó, có lẽ cũng giống như khoảnh khắc chúng ta lần đầu nhận ra có cái thời trang gọi là "quiet luxury" hiện diện. Không logo, cùng lắm thì nhỏ gọn khiêm tốn. Không biển hiệu màu mè, kể lể. Mọi thứ im lặng đến mức bạn nghe rõ tiếng đế giày va vào sàn gỗ. Một chiếc áo len màu be được đặt nhẹ trên bàn inox. Bạn thấy mình nhỏ lại, bị cuốn hút, và muốn trở thành một phần trong sự thầm lặng đó, như một dấu chấm nhỏ xíu giữa không gian thế giới hỗn độn.
Nhưng cái thầm lặng ấy, có thật sự hiền lành?
Không. Bởi sau mỗi sản phẩm tinh giản, đều có một hệ thống khắt khe đến tàn nhẫn đang vận hành. Giống như trong The Platform, nơi sự trật tự được duy trì bằng bạo lực, thì trong thế giới sản phẩm, sự hoàn hảo cũng được sinh ra từ áp lực, một áp lực không thương xót bất kỳ ai.
Johnstons of Elgin
Và đó là nơi Steve Jobs hiện lên, như hiện thân của mâu thuẫn ấy.
Jobs không tin vào tiếp thị. Ông tin vào một thứ khác: nỗi ám ảnh đến bệnh hoạn về cái đẹp. Và để biến nỗi ám ảnh ấy thành hiện thực, ông buộc phải trở thành một kẻ khát máu. Ông gào vào mặt cộng sự vì một chi tiết không đúng chỗ. Ông buộc nhóm thiết kế vẽ lại bóng của biểu tượng “trash can” hơn trăm lần. Ông sa thải những người giỏi nhất chỉ vì thiếu đi sự xuất sắc tuyệt đối. Trong thế giới của ông, hoặc là hoàn hảo, hoặc là bị đào thải.
Ông không cải lương. Không cho phép sự tạm bợ tồn tại. Ông không ngại làm tổn thương ai, kể cả chính mình, nếu điều đó giúp tạo ra thứ gì đó tinh tế đến mức không thể gọi tên. Khát máu, nhưng không thô bạo. Giống như cách con dao Nhật được mài sắc đến mức ….
Jobs mang trong mình sự dữ dội của văn hóa Mỹ, nhưng lại khoác lên nó lớp vỏ thiền của Nhật Bản. Trong ông, cowboy và thiền sư cùng cư trú. Và vì thế, ông là người biến được sản phẩm công nghệ, một thứ lạnh lẽo, thành biểu tượng tinh thần.
Nhưng có một điểm khác biệt giữa The Platform và thế giới của Jobs. Trong tháp, kẻ ở tầng trên sống sót vì bóc lột kẻ ở tầng dưới. Còn trong hệ thống của Jobs, sự tàn nhẫn không hướng xuống, mà hướng vào trong. Ông không bóc lột ai. Ông áp lực chính mình và đội ngũ để vượt qua giới hạn của sự bình thường. Đó không phải bạo lực để cướp đoạt. Mà là bạo lực để đẻ ra cái đẹp.
Và đó là lý do tại sao, dù khắt khe, dù đau đớn, người ta vẫn chấp nhận nó. Bởi ở cuối con đường máu đó, không phải là sự sống còn ích kỷ. Mà là chất lượng, thứ duy nhất còn sót lại khi tất cả những gì không cần thiết đã bị gạt bỏ. Đó là bản chất thật sự của “Xa xỉ thầm lặng”. Không phải cái áo len màu be. Mà là lớp hồn bên trong từng thớ vải. Là thứ không cần nói gì, nhưng khi bạn chạm vào, nó phát ra một chiều sâu hun hút.
Bạn mê Apple, cũng như lạc vào ngõ nhỏ của Kyoto. Ta không thấy lối ra, nhưng ta cũng chẳng muốn thoát ra. Bởi trong sự thầm lặng đó, ta cảm nhận được một thứ mà thế giới hỗn loạn bên ngoài không dễ tìm kiếm:
Chất lượng.
