Khởi đầu hành trình cà phê của Erna

Erna Knutsen sinh năm 1921 tại Bodø, Na Uy, nhưng từ nhỏ đã theo gia đình đến Mỹ vào giữa những năm 1920, sống ở Brooklyn – nơi có cộng đồng người Ý nhập cư đông đúc. Hình ảnh bà ngày ngày xay hạt cà phê cho cha và tận hưởng mùi hương đậm đà của nước cà phê mới pha đã khắc sâu trong tâm trí—không chỉ là men say đầu đời, mà là ngọn lửa tiếp sức cho một sứ mệnh sau này. Bắt đầu sự nghiệp như một thư ký tại công ty nhập khẩu cà phê B.C. Ireland ở San Francisco, Erna nhanh chóng thể hiện niềm đam mê không thể giấu, âm thầm tham gia vào những buổi “cupping” nơi chỉ có đàn ông được quyền đánh giá mùi vị. Khi bị cấm tham dự, bà không nản; thay vào đó, bà “qua mặt” họ bằng việc tự mình mua và nếm thử các loại cà phê, chứng minh năng lực cho sếp thấy - và cuối cùng, bà được tin tưởng hơn, được giao phó các lô hàng đặc biệt hơn hẳn. Câu chuyện nhỏ này không chỉ là dấu mốc cá nhân, mà còn là minh chứng cho nhân cách kiên cường – bản chất không khuất phục trước rào cản giới tính.

Đến những năm 1960, Erna rời công ty, sáng lập công ty Knutsen Coffees, chuyên nhập khẩu các lô cà phê nhỏ, chất lượng. Bà không chỉ nhìn thấy chất lượng trong hạt, mà còn cảm nhận cái riêng của từng vùng trồng – từ độ cao, khí hậu đến cách hái, chế biến. Và chính từ đây, hành trình “soi sáng” ngành cà phê của bà mới thực sự bắt đầu.

Gây ngạc nhiên cho tất cả

Điều khiến cả ngành cà phê ngỡ ngàng không chỉ là kỹ năng cupping điêu luyện của Erna, mà là cách bà kết nối chất lượng với kinh doanh – điều mà nhiều người đã bỏ qua vì “lợi nhuận khổng lồ” của cà phê đại trà. Một ví dụ điển hình: lô cà phê Sumatra Mandheling. Khi sếp của bà do dự không biết có nên đầu tư container, Erna ăn một ngụm và nói “mua đi” – rồi bà bán hết sạch, mở ra cơ hội mới cho lô hàng nhỏ lẻ mà bà đem về. Cộng đồng cà phê sau này chia sẻ rằng:

“Forget her gender, she was just a really good coffee person… For Erna to want to buy just one container of coffee from a specific region—and then sell bags of coffee from that container to small roasters—was especially remarkable.” msmagazine

Bà không chỉ phá vỡ luật chơi; bà tự mình soạn luật mới. Trong một ngành do nam giới thống trị, bà thẳng thắn rằng: “Tôi mua công ty rồi sa thải họ hết.” Đây không đơn giản là cá tính mạnh, mà là tư duy doanh nhân bứt phá – chọn phục vụ thị trường đam mê chứ không bất chấp số lượng.

Cà phê Specialty (specialty coffee)

Năm 1974, trong một cuộc phỏng vấn với Tea & Coffee Trade Journal, Erna đã dùng cụm từ “specialty coffee” để mô tả những lô cà phê tốt nhất – những hạt bị loại vào “broken coffee” vì không phù hợp tiêu chuẩn đồng loạt, nhưng lại ẩn chứa nét độc đáo, dư vị riêng biệt. Bằng một cách rất tự nhiên, bà nói:

“These were ‘broken coffees’—but they were broken in a way that gave them character… I called them ‘specialty coffee.’” sprudge

Đó là khoảnh khắc mang tính cách mạng: đổi “vứt bỏ” thành “phục vụ cho ai đó muốn thử cái khác”. Bà nhấn mạnh rằng thần thái cà phê không nằm ở số lượng và độ đồng nhất, mà ở mỗi micro-lot nơi hạt sinh ra. Ngày nay, định nghĩa được chấp nhận rộng rãi nói rằng: specialty coffee là “hạng cao nhất, theo chuỗi cung ứng từ farm tới cốc, thường là single-origin” . Từ một cái tên đơn giản, bà đã thắp lên phong trào “Làn sóng thứ ba” (Third Wave Coffee).

Di sản của Erna Knutsen

Erna không chỉ lập công ty, bán cà phê, mà còn truyền cảm hứng sống – gen của bà lan tỏa qua những bản tin do chính tay bà soạn, gửi qua fax thời pre-internet, giới thiệu nguồn gốc, mùa vụ, kỹ thuật rang, xu hướng hương vị… Những bản tin này giúp định hình phong cách văn hóa specialty coffee – không phải thứ cà phê uống cho tỉnh táo, mà để thưởng thức từng vị riêng.

Bên cạnh đó, Erna luôn đòi quyền bình đẳng giới. Bà tự nhận mình là “Godmother of Specialty Coffee” – mẹ đỡ đầu của cả phong trào. Mối quan hệ thân thiện của bà với những người trẻ, đặc biệt là nữ giới, được nhắc lại qua buổi họp tại Jack’s Bar ở San Francisco: bà lôi họ vào bàn, bật đèn kể chuyện, hỏi han xem “Bạn là ai, làm gì, tại sao tới đây. Thái độ nhiệt huyết đó không chỉ mở đường mà còn truyền tiếp nguồn cảm hứng cho lớp kế cận.

Giải thưởng (The award)

Cống hiến không thể không được tưởng thưởng: năm 1991, Erna là người nhận giải

Lifetime Achievement Award đầu tiên của Specialty Coffee Association of America; năm 2014, bà lại được vinh danh “Founder of Specialty Coffee” ở tuổi 93.

Năm 2018, khi bà qua đời, SCA đăng bài tưởng niệm, ca ngợi bà là “Godmother of Specialty Coffee” và người đầu tiên đặt ra các giá trị “chất lượng, bản địa, phân biệt rõ ràng” cho cà phê.